23 de mayo de 2009

Una fita istorica

Miembros d'a coordinadora Aragón ye trilingüe

Miembros d'a coordinadora
"Aragón ye trilingüe / Aragó és trilingüe / Aragón es trilingüe"

O suyo treballo fizo posible una manifestazión istorica

Güe se cumple una semana d'a manifestazión en fabor d'as tres luengas d'Aragón. Manifestazion, sin garra duda, istorica; por primera begada un buen puyal de ziudadanos, más de milenta, espresoron en a carrera esplizitamén a suya reibindicazión d'un Aragón do as luengas propias y os suyos fablans tiengan os dreitos que lis pertocan.

O gran esito d'a manifestazión cal atorgar-lo a la coordinadora "Aragón ye trilingüe", a o suyo gran treballo prebio de muitos meses. No ye guaire fázil arroclar a entidaz y personas probeniens de diferens orientazions de toda mena en o mundo de l'aragonés y d'o catalán d'Aragón. Iste gran merito lo tien esclusibamén a coordinadora, que prezisamén perén ha actuato con dedicazión y umildà, sin protagonismos bofos.

Muito nos calen personas, como as que son en a coordinadora (Marco Antonio Joven, Mario Sasot...), que achunten esfuerzos e ideyas en a luita por as reibindicazions lingüisticas en Aragón. Solamén d'ista traza las nuestras luengas tienen un esdebenidero, aunindo fuerzas; d'ista traza tot ye posible, tot se puede fer. Si planteyamos reibindicazions desaunitos, mesmo con una ipotetica lei de luengas, o futuro ye fosco.

Sin duda, a coordinadora ha aconseguito, a trabiés d'a manifestazión, que a soziedà aragonesa en cheneral y os politicos d'Aragón en particular paren cuenta en un tema que cal que siga resuelto d'una begada: os dreitos d'os fablans d'as luengas propias d'Aragón, o reconoximiento y a protezión d'o nuestro patrimonio lingüistico, que ye de toz sin esclusión. A situazión churidica d'as luengas bernaclas d'Aragón ye insustenible. Cal que a Constituzión, o Estatuto y, tot simplamén, os dreitos umanos sigan respetatos con a millor d'as boluntaz, con feitos.

En Aragón muitos mils de ziudadanos que charran as luengas bernaclas no tienen os dreitos lingüisticos que tien cualsiquier persona en cualsiquier atro país zibilizato. ¿Por qué iste aparén disprezio ofizial en Aragón enta o suyo patrimonio lingüistico? ¿Ye que se quiere que poquet a poquet desaparixca? ¿Ye que iste gran erenzio no ye uno d'os nuestros tresoros más grans? ¿Por qué dende as instituzions comunitarias y mesmo dende a Unesco s'insta a que se protechan istas luengas y tot y asinas en a nuestra tierra no se i fa guaire cosa por parti d'os organismos competens?

Fa bel tiempo, fer una manifestazión que reclamase os dreitos que en chustizia pertocan a os fablans, una manifestazión en traza y multitudinaria, yera una mena de suenio. Grazias a la coordinadora "Aragón trilingüe" y á chens d'Aragón que aiman as nuestras luengas ixe suenio ye estato posible, s'ha tornato en feitos concretos: una primera gran manifestazión empentata por toz. Ixe ye un camín muito bueno. Ixe ye o camín que nos cal. O camín d'a unidà, d'a dignidà y d'o entendimiento. Indo por ixe camín o futuro ye un futuro ubierto, l'asperanza una reyalidà de güe.

Una informazión más ampla sobre a manifestazión a fabor d'a igualdà d'as tres luengas puede trobar-se en o blog d'uno d'os miembros d'a coordinadora, Marco Antonio Joven:
estricalla.blogspot.com - Breu cronica d'a manifestazión por a igualdá d'as tres Luengas d'Aragón.
Tamién i trobarás binclos enta muitos meyos de comunicazión que se fizon eco d'as nuestras reibindicazions.

Chuan Chusé Bielsa

20 de mayo de 2009

Infinito inte

Inozenzia

Inozenzia
Olio de Chuan Chusé Bielsa

En reinos de falsas
viven gatas sin tiempo,
y soldaus de fantasía,
y cantas de pajàros y musìcas
d'otros mundos _coloriaus planetas_,
luminarias y estrellicas
en universos que perén sueñan.
En falsas del cielo
viven monchones que acarician
soles de tardada
a bonico, viven pagìnas
de libros que el cierzo
va pasando _manos frías_
bien rapìdo,
u cualque poeta
aturau en el tiempo
tamién _como las gatas_
va mirando mapas
de países que no esisten;
atalayas de silencio, calma
en infinito inte.

Chuan Chusé Bielsa

Infinito inte ye un poema escrito en castellano-aragonés, modalidá lingüistica propia de bellas redoladas y comarcas d'Aragón, entre atras d'Andorra-Sierra d'Arcos y de buena parti d'o Baxo Aragón Istorico.

19 de mayo de 2009

Solenco varellico

Almendrera

Almendrera
Foto: Chuan Chusé Bielsa

Solenco varellico:
pa' jabalines y pajàros
un paraíso.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Pa' tastar azul, rumero y miel:
ventanica de par en par
cara las sierras de Tergüel.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Como las oliveras
muertas, resequidas,
que en marchar el sol
aguaitan mares royiscas
cada día, asinas yo.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

¡Cómo van cáindo, a bonico,
bolismas de nieve
en tardadas de l'alma
tristachas, blanquiando caminos,
enrunando deseos y tacas!
El día se muere:
humèdo calivo
en fogaril d'albas.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Olvidau viñero,
jarmientos resecos.
Vendema el poeta
sus ugas de sueños.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Ababoles:
barquicos royos
bandiándosen
en la mar verde,
corazones.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

L'aire en los disiertos:
aladro labrando
el Silencio.

Chuan Chusé Bielsa

- Correspondenzias de bellas bozes:
varello s. m. : barella (aragonés común); vallejo, vaguada (cast.).
jabalín s. m. : chabalín (aragonés común); jabalí (cast.).

13 de mayo de 2009

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón
Comboca: Aragón ye trilingüe

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón : Sabado 16 de mayo, 12 d'o maitín, dende a Glorieta Sasera, Zaragoza.

Manifestació per la igualtat de les tres llengües de l'Aragó : Dissabte 16 de maig, 12 del matí, des de la Glorieta Sasera, Saragossa.

Manifestación por la igualdad de las tres lenguas de Aragón : Sábado 16 de mayo, 12 de la mañana, desde la Glorieta Sasera, Zaragoza.

A manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón merexe una muito gran partizipiazión. Cal que toz os intresatos por o patrimonio y o ser d'Aragón i baigamos.

Porque cal que quede prou claro que os que charramos aragonés y catalán d'Aragón no somos personas de segunda categoría. Queremos espleitar d'os dreitos que cualsiquier país normal reconoxe a las suyas minorías lingüisticas. As nuestras luengas bernaclas tienen tanta dignidá como lo castellano u cualsiquier luenga en o mundo.

Cal dixar muito claro que no imos a reblar en a nuestra luita por o reconoximiento ofizial a toz os libels d'as nuestras luengas autoctonas. Os politicos d'Aragón cal que tiengan muito claro que no imos a amollar en a reibindicazión d'os dreitos que como personas y fablans nos corresponden.

Cal charrar de cutio en a nuestras luengas bernaclas, cal escribir y fer cultura toz os días con as parolas que aimamos, con as que nos han legau os nuestros agüelos. Pero tamién calen a begadas actos reibindicatibos como ista Manifestazión por a Igualdá d'as Luengas d'Aragón, combocata por "Aragón trilingüe", calen ta que no pasen más añadas inutilmén sin que os nuestros gubiernos faigan cosa por o nuestro patrimonio lingüistico, ta desichir que os dreitos d'os fablans de catalán d'Aragón y aragonés sigan reconoxitos legalmén, como ye de chustizia.

Agora ye plegato lo inte de manifestar-se, de dizir:

Prou a os suzesibos incumplimientos por parti d'o gubierno autonomo d'os suyos debers en relazión con as fablas nuestras, aragonés y catalán d'Aragón. No queremos ser engañaus más. Prou!

Prou a la indignidá. Queremos beyer cómo as nuestras luengas bernaclas son emplegatas en os meyos de comunicazión ofizials, telebisión, radio; queremos que tiengan a presenzia almenistratiba y ofizial que se merexen, queremos que os ninos tiengan dreito en todas as escuelas a aprender a luenga d'os suyos pais, a luenga propia y tradizional d'o suyo país.

Prou a una sangrán desigualdá. Queremos que os que fablan aragonés y catalán d'Aragón tiengan os dreitos que tienen as personas que charran castellano, una luenga no bernacla d'Aragón que toz nos estimamos y emplegamos, pero que no ye a unica luenga que merexe bibir. Queremos que aragonés y catalán d'Aragón tamién biban y faigan más rico lo patrimonio aragonés. Sin aragonés y catalán d'Aragón a nuestra tierra pierde o suyo ser y o suyo sentito, ye una tierra sin radizes y sin esdebenidero.

No, no queremos que as nuestras luengas se'n baigan amortando, por desiria y por fuerza, cuan bi ha soluzions que son amán en a mesa, cuan encara ye posible salbar-las. No queremos bibir sin fer baler os nuestros dreitos como personas. Prou. No nos cuaca o papel de parias en a nuestra propia tierra.

Nos manifestamos por l'aragonés, por o catalán d'Aragón, por os dreitos d'os fablans, por a salbaguarda y a promozión d'o patrimonio d'Aragón, nos manifestamos por as chenerazions y chenerazions d'aragoneses que han charrato aragonés y catalán d'Aragón y ya no son con nusatros, por a suya dignidá. Nos manifestamos por os dreitos d'os fablans autuals, que son os chitos y os depositarios d'un erenzio milenario, d'una riqueza inmensa.

Aragoneses, agora cal manifestar-se por a dignidá d'as nuestras luengas bernaclas, aragonés y catalán d'Aragón.

Aragoneses, agora cal manifestar-se ta fer baler os nuestros dreitos como aragoneses de pleno dreito.

Aragoneses, agora cal manifestar-se por una autentica democrazia, en a que toz sigamos personas, con os mesmos dreitos y obligazions.

Aragoneses, agora cal manifestar-se ta que as parolas qu'emplegamos y emplegoron os que nos han prezediu biban ta siempre, ta reibindicar a memoria y a nuestra dignidá.

Aragonesos, defensem la dignitat de les nostres llengües vernacles en perill i els drets dels seus parlants.

Aragoneses, defendamos la dignidad de nuestras lenguas vernáculas en peligro. Reclamemos las medidas necesarias para su supervivencia y normalización, además de los derechos de sus hablantes.

Chuan Chusé Bielsa

8 de mayo de 2009

Omenache a Mario Benedetti

Paisache d'o Pirineo Aragonés

Paisache d'o Pirineo Aragonés
Fotografía feita por o mío amigo
Migalánchel Martín

No rebles

No rebles, encara yes a tiempo
ta trobar lo que buscas
y empezipiar de nuebo,
adempribiar as guambras,
enrunar os miedos,
albandonar as cargas
y reprener o buelo.
No rebles, que a bida ye ixo,
seguir en o biache,
luitar por os suenios,
liberar o tiempo,
dixar enta zaga lo biello
y ubrir-se enta o zielo.
No rebles, por fabor no amolles,
anque creme o fredo,
anque a feredà dé muesos,
anque o sol s'amague
y no sofle o biento;
encara en a tuya alma
ne b'ha de fuego,
encara en o camín tuyo
ne b'ha de suenios.
Porque ye tuya a tuya bida
y tuyo ye o deseyo.
Porque bi ha encara goyo y amor,
ixo ye zierto,
porque muitas feridas
amilloran con o tiempo.
Ubrir as puertas,
ir os zerrullos escorrendo,
albandonar murallas
que ya son inútils y de chelo,
bibir a bida y azeutar o reto,
tornar a sonrisar,
asayar polidas cantas.
Que ritorne de nuebo
a confitanza.
Desplegar enta o zielo
as alas,
zelebrar a esistenzia
bolando enta lo inmenso.
No rebles, por fabor no amolles,
anque creme o fredo,
anque a feredà dé muesos,
anque o sol en o lusco se'n baiga
y no tarta o biento,
encara en a tuya alma bi ha fuego,
encara bi ha bida en os tuyos suenios.
Porque con cada alba
s'enguera un día nuebo,
porque ista ye a ora
y o millor momento.
Porque no yes solo,
porque yo te quiero.

Mario Benedetti
Traduzión feita por Chuan Chusé Bielsa

1 de mayo de 2009

O fillo bibo

Grafik Katsumi - Contemplazions

Contemplazions
Creditos: © Grafik Katsumi

O pai d'o nino muerto
fa tres días
chila roncamén, con rabia
trista.
Chila con gola funda y larga,
como lobo umano,
clamando a o fillo bibo
que li queda.
Trabesa las carreras
d'o chiquet rabal en ziga-zagas
con pasos amplos que resuenan
en o esprito.
Ya fa tiempo que as escuelas
son trancatas.
Ya no se beyen ninos.
As dos. As familias
minchan chuntas en as guarnitas mesas.
Como un componén más, o chilo
azetamén escarnezito:
¡OOEE...! ¡EEEEEEE...!
Tornando y ritornando
por as mesmas carreras
asinas clama o pai
a o fillo encara bibo.
Crema en l'ambién o sol d'a ora
familiar en calma. Incompasibo.
Solitarios esclatan os reclamos
en as parez linialmén blancas.
Silenzio de flamas suspendito.
¡EEEEEEEEEE...!
Aspramén debanta o pai os brazos
d'as entrañas
clamando a o fillo que li queda,
que... seguirá chugando espisguardato
en bel cantón d'o tiempo d'a nineza,
clamando... sin saper-lo a o fillo muerto,
que seguirá chugando ya ta siempre
en un amplismo orizón de bida eterna.

Chuan Chusé Bielsa

Nota.- Poema orichinal en aragonés. Fue publicato con anterioridà en 1990 (ya fa tarcual de tiempo...) en "Antolochía", libret que replega una chiqueta parti d'a mía poesía. Fue editato por l'Asoziazión L'Albada de l'Almunia de Doña Godina y a maquetazión fue feita por Edizions de l'Astral.