12 de diciembre de 2009

Raimon - Yo biengo d'un silenzio

Yo viengo d'un silenzio

Raimon, cantaire d'o pueblo

Yo viengo d'un silenzio
antigo y muito largo,
de chen que va vantando-se
dende o fundo d'o sieglos,
de chen que claman
clases subalternas,
yo viengo d'un silenzio
antigo y muito largo.

Yo viengo d'as plazas
y d'as carreras plenas
de ninos que chugan
y de viellos que asperan,
tanimientres ombres y mullers
están treballando
en chiquez tallers,
en casa u en o campo.

Yo viengo d'un silenzio
que no ye resignato,
de do empezipia a güerta
y remata o secano,
d'esfuerzo y blasfemia
porque tot va mal;
¡qui pierde os oríchens
pierde identidà!

Yo viengo d'un silenzio
antigo y muito largo,
de chen sin de misticos
ni grans capitans,
que viven y mueren
en l'anonimato,
que en frases solemnes
nunca no han creyito.

Yo viengo d'una luita
que ye xorda y contina,
yo viengo d'un silenzio
que a chen crebará,
que quiere agora ser libre
y a vida ba aimando,
que desiche as cosas
que li han negato.

Yo viengo d'un silenzio
antigo y muito largo,
yo viengo d'un silenzio
que no ye resignato,
yo viengo d'un silenzio
que a chen crebará,
yo viengo d'una luita
xorda que nunca no rematará.

Raimon (Traduzión: Ch. Bielsa)

11 de diciembre de 2009

Aminatu Haidar: te queremos viva

Aminatu Haidar

Aminatu Haidar

Aminatu, eroína d'o nuestro corazón,
Aminatu, muller fuerte, valién,
muller plena de paz.
Tu yes a voz d'o Saara
Oczidental sofrién.
Aminatu, tu yes a reina
d'a dignidà
sobre toz os reis
inmisericordes d'a Tierra.

Oro a Chesús,
Oro a Allah,
ta que no te'n vaigas,
ta que no nos dexes popiellos
d'amor y valentor
en iste mundo, en ista España
que traizionó a o tuyo pueblo,
que l'albandonó a la suya suerte
en a soledà más gran.
Perdón, Aminatu,
pero no te'n vaigas luen,
queremos sofrir con tu,
compartir o tuyo camín,
a endrezera d'o tuyo pueblo
enta la libertà,
queremos sentir a tuya voz,
veyer os tuyos uellos,
reseguir as tuyas mans,
compartir a polideza d'o tuyo corazón.

Aminatu, te queremos viva
y viva solamén.
Queremos veyer-te ritornar
ta la tuya casa en El Aaiún,
con os fillos tuyos,
porque tamién tu tiens a tuya casa
y o tuyo país; o tuyo país
torturato, umillato,
martiriziato, oblidato,
o tuyo país entre os pobres d'a Tierra,
o tuyo granizo país d'a dignidà,
aimada Aminatu,
o tuyo chardín d'Allah.

Aminatu, eroína d'o nuestro corazón,
no nos dexes, no te'n vaigas,
no renunzees nunca a la vida,
no alimentes o fosco goyo
d'aquels que deseyan veyer-te muerta
ta cutio,
d'aquels que deseyan veyer os tuyos suenios
amortatos, como zenisas grisas,
d'aquels que obran y fan a suya vía
sin a misericordia d'Allah,
sin a luminaria d'Allah,
d'aquels que te torturoron sin de piedà,
d'aquels que te fizon marchar d'a tuya casa.
Aminatu, no te'n vaigas luen,
a tuya vida forma parti ya tamién
d'a nuestra dignidà.

Aminatu, muller fuerte, muller valién,
alma d'o disierto libre, d'o Saara
Oczidental sofrién,
torna, torna,
te queremos viva y viva solamén.
Tu yes a reina d'a paz
sobre toz os reis inmisericordes
d'a Tierra.
Tu yes airera amorosa, frescor,
bondà y compasión d'Allah.
Aminatu, muller y mai y saaraui,
a o tuyo pueblo li cal a tuya voz,
a nusatros nos cal o tuyo exemplo en pie,
te queremos viva, viva solamén,
Aminatu, reina d'a Libertà.

Chuan Chusé Bielsa

20 de noviembre de 2009

Recuperando bel poema biello

Almendreras en un campo albandonau

Almendreras en o silenzio
Foto: Chuan Ch. Bielsa

En o camín callau

A! Ye difízil escribir un poema.
UN POEMA...
Cal baxar ta las barellas
d'os güesos y o carnuz.
Cal fer a casa
en cados y raboseras.
Cal tirar-se como polbo
los bestius y lo que tiengas.
Ye difízil escribir un poema.
UN POEMA...
Ye arrullar en fumaral
como traste la riqueza,
fincar-se de chinullos en a piedra,
acachar os güellos
enta la tierra y las cullebras,
emparar a fren
en a finestra d'a no-cosa,
zarrada,
de fusta querada y muerta.
Ye aparar os besos
d'as gotas espulladas
de tronadas salbaches sin cadenas
en caxos y ninetas,
en o güembro solenco d'a tristeza.
Ye aimar agora en a derrota
as aspras ziudaz negras
d'os cucos y replegar-bi
a luz d'as suyas fuesas.
Escribir un poema ye difízil.
UN POEMA...
Cal chirar-lo tot
en orazión enta o misterio,
cal dixar que a boluntà
la prenga toda o zielo.
Ye dixar que te prengan boiras pretas
como goteta fresca.
Ye cuasi no tener ni carne,
no aber pelleta ni de fiera,
ye bibir
como ombre u bestia
en una borda bueita,
amorosiada por plebidas y oblidos
y soledaz amarillencas.
Escribir un poema ye difízil.
UN POEMA...
Cal aber dau toz os espazios
d'a conzienzia
a lo que quiera l'alto zielo
que yo seiga,
a lo que o zierzo quiera
que yo beiga.
Cal aber dixau a casa
por a pregaria nueiturna
d'as estrelas,
cal caminar sin de cosa
en o país de l'ausenzia,
planas y planas sin meta,
sólo cantas de distanzias,
cantas de paxaros yermas.
Ye difízil escribir un poema.
UN POEMA...
Ye esborrar o propio nombre
en ista Tierra,
fundir-se en o bardo
de toda bida ziega,
disaparixer en o tollo alto d'a tronada,
en o camín callau
y en a fe sacra
sin de buegas.

Chuan Chusé Bielsa

Nota.- O poema publicato astí alto lo escribié ya fa muitismo tiempo, en os primers nobanta, en un atro sieglo doncas _no ricuerdo a calendata esauta_, y forma parti d'ixos poemas que o poeta no remata d'incorporar a la suya obra, y ban quedando xublidatos en bel alpartau calaxo _poemas que muitas begadas se trafegan ya ta cutio.

Son poemas que s'escriben en bels intes perdius, esfilorchaus, en o tiempo _¿atemporals?_, plenos de berdà poetica, espullatos. Tan buedos d'ego i son, que a begadas o mesmo poeta los beye como una mena d'amaus monstros que biben difuera d'iste mundo, pero que a la fin, por ixo mesmo, puede que sigan portadors de bellas gotetas d'una rosada d'eternidà.

Por ixo a begadas o poeta gosa publicar ista mena de poemas, dimpués de trobar-los con sospresa, popiellos, entre barrechas de papers biellos. Por ixo istos poemas dixan a begadas o suyo reino de calaxos silenziosos. Por ixo lo poeta gosa publicar-los; porque remera que cuan los escribió, allá luen en una epoca de silenzios, tremolaba una sinzeridà gran. Y solamén ixa rara sinzeridà ye autentica poesía.

Poesía clasica en aragonés chistabín

Al canto'l Zinqueta - Nieus Luzía Dueso lascorz

Portalada d'o libro "Al canto'l Zinqueta"
Nieus Luzía Dueso Lascorz ye una enamorada d'a suya Bal de Chistau, y canta a la suya tierra y a las suyas chens con una sensibilidá y una musica insuperables.

La orazión de una pastora de Plan

Puyalfá, La Selba, es campos de Lisé,
es pinás escurizos del Emprío...
con las güellas, al tarde, ¿t'an diré
si alí no i puedo'stare con el frío...?
Iré ta Pitiligüé, que en el Solano
las reses se me fartan y yo filo.
Mañana, la Purisma... ¡Cómo chela'sta tarde!
y, ¡qué bien si esta noche nebase!
Si la Birgen sentise lo que digo...
La pastoreta secute la cabeza
como si d'un sueño raro despertase.
Arreando las güellas más lixera,
cara'l Solano las leba, que se farten.
Dende Pitiligüé mira'l Emprío
que se torna más negro. Ya no sabe
si metese a filá u enzendé fuego.
Cuan de camín la tarde s'escureze...
Y una foguera chicota'nziende luego.
Alredó de las flamas fuy la lana
que s'eslisa acoriendo per es dedos.
Una fusada negra, toba, maja,
que fila'n poco rato sin esfuerzo.
Que ye farta de filá, de guardá güellas,
de puyá per costeras y per puertos.
Mirando t'al rabaño, se repiensa:
– ¡Qué bien si esta noche nebase!
Mañana irí ta misa, que bien luego
apañaré el ganau y, cuan baldeen,
ya seré presta ta diye. Perque quiero
dezile muitas cosas a la Birgen.
Pero... si fa buen tiempo, ya no puedo.
Que tiengo que soltalas ta'l Emprío
u ta'l Solano, perque ¡yay que felo!
Cuan se fayó de noches, la pastora,
replegando'l ganau, miraba'l tiempo,
y bieba escurezese más el zielo.
Sentindo que se feba bien contenta;
como si bela boz le izise ya per drento:
– Esta noche, una sabana blanca
bendrá a tapate toz es paixenteros...
En casa, en la bilada, ba acabare
d'engordare de la rueca'l tocho seco.
Cuan se'n bayó a dormire, bien templada,
ni cuenta se ba dare de que'l tiempo
s'aprestaba ta nebare. De mañanas,
cuan se ba lebantare, yera muerto
de tot l'aire'n la montaña.
Yeran blancos es picos, es tellaus, es güertos.
Yera blanco'l lugá... Blancas las ramas,
blancas tamién las laderas, es recuestos.
Asta'l sol, reluziente cuan baixaba
al canto del piná, paixeba quieto,
como si no s'atribise a reluzire
per miedo d'emporquiare'l blanco suelo.
¡La Birgen m'ha sentiu! - ba dezire
la pastora, mirándose'l nebazo. - Boi correndo
a aprestame ta Misa... que no quiero
allegare la zaguera ta la ilesia.
Cuan la Misa'mpezó, ya yera ella
feba rato'sperando; que eba quiesto
marchare antes, t'agraezere luego
la grazia que la Birgen l'eba feto.
Feba frío'n la ilesia... Se chelaba.
Pero sentiba como si tenese un fuego
que l'abrasaba y le rediba drento.
Y, a lo que pasaba a comulgá, se mira
ta la cara de la Birgen... Cuento
qu'el tiempo se paró'n aquel momento.
¡La Birgen se'n rediba y la miraba!
Y ella, sin sabé qué yera aquello,
se'n rediba y ploraba... Tot de bez.
Asta qu'al fin, cuan la chen ya s'escapaba,
la mozeta, sin sabere qué deziba,
besando con es güellos a la Birgen
no ba sabé so que rezare: ¡¡Grazias!!
Y con l'alma rebotida d'alegría,
se'n tornó, bien lixera, cara a casa.

Nieus Luzía Dueso Lascorz

Nota.- A primera edizión d'o gran libro de poemas de Nieus Luzía Dueso lascorz "Al canto'l Zinqueta" se publicó en Uesca en 1980 por o serbizio de publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa. L'autora ye una sobrebuena poeta, una d'as millors en aragonés de toz os tiempos, abendo publicau antimás en o suyo dialeuto chistabín narrazions, cuentos y asayos.

En ARTEBIELSA, podez leyer antiparti a suya poesía "Plebeba", que tamién amanexe en o libro cuaternau.

31 de octubre de 2009

Poema de Pablo Neruda

A callar

Agora contaremos doze
y nos quedamos toz sin fer cosa.

Por una begada sobre a Tierra
no charremos en dengún idioma,
por un segundo aturemo-nos,
no bochemos tanto los brazos.

Serba un minuto fragán,
sin priesas, sin locomotoras,
toz estárbanos aunitos
en un proyeuto instantanio.

Os pescataires d'a mar fría
no ferban mal a las ballenas
y o treballador d'a sal
güellarba as suyas mans crebazadas.

Os que paran guerras berdas,
guerras de gas, guerras de fuego,
bitorias sin garra sobrebibién,
se meterban unas ropas puras
y caminarban con os suyos chirmans
por a guambra, en paz.

Que no se trafuque o que deseyo
con a inaizión definitiba:
a bida ye solamén lo que se fa,
no quiero cosa con a muerte.

Si no podiemos estar chuntos
bochando tanto as nuestras bidas,
tal begada no fer cosa una begada,
tal begada un gran silenzio pueda
interrumpir ista tristura,
iste no entender-nos nunca
y menazar-nos con a muerte,
tal begada la Tierra nos amuestre una lizión
cuan parixca que tot siga muerto
y dimpués tot siga bibo.

Agora contaré dica doze
y tu te callas y yo me'n boi.

Pablo Neruda
Traduzión libre feita por Chuan Chusé Bielsa

• Puedes leyer o poema en l'orichinal en castellano y sentir a preziosa bersión musicata que en fazió Julieta Venegas punchando en o siguién binclo :

  A callarse - Poema de Pablo Neruda.

• Articlos parellanos en ARTEBIELSA :

  Omenache a Mario Benedetti.

26 de octubre de 2009

Poesía en aragonés - No saluda

No saluda

Ilustrazión de Francho Nagore

Ilustrazión de Francho Nagore
Debuxo a tinta de Francho Nagore,
incluyito en o lumero 93 d'a rebista FUELLAS,
ilustrando lo poema "No saluda".

Yera nino,
y yaya con tu paseyaba
por os camins blanco-amariellos
de Piagordo.
As calmas rayadas d'o sol
a la tardada
feban polius os deseyos.
Allora me dizibas amorosa
que caleba saludar
con un sonriso,
con adioses,
a o labrador que tornaba
con una xata de sudors en o güembro
u a las mullers que descansaban un ratet
a lo que remataba la luz,
como en una ilesia d'o yermo.

Y yo sonrisaba y mobeba la maneta
fendo tal como dizibas
ta saludar a toz.

Y me dizibas quiesta yaya
en o paseyo amarillenco
cuallato de tardada
que a os cans albandonatos
y a os gatos perditos y a cullebras
y a os fardachos chigans que trabesan os camins
sobre o duro polbo blanquinoso
d'ista tierra
caleba decamín esfuriar-los
con rabia y piedras.

Me dizibas...
¡ai quiesta yaya buena!
cuan encara yeras con yo y con ellos.

He tornato güei
a paseyar en silenzio
por os camins d'a infanzia;
as colors amariellas son unas atras
colors amariellas,
o tiempo ha saturato d'imáchens
os míos güellos,
días y nueis s'han impreso en a carne
como siñals en flamas.

He tornato güei
y he saludato con un crostón d'afeuto y pan,
con un sonriso,
a o can albandonato
de güellos baxos,
de güellos debuxando feredá y fambre,
lo he saludato como a un igual sobre ista tierra,
como asobén se saludan os amigos,
como dizibas yaya que fese con os ombres
li he dato lo que teneba.

He tornato güei
y he saludato con carizias berdaderas,
con as carizias que os ombres queresen
y asobén no tienen,
a uns gatolins perditos y amagatos
entre as espigas berdas d'os trigazals,
entre o sol canso y os ababols de mayo,
y he dixato que as suyas zarpetas
me puyasen por os piez y por a boca.
A gata dende o camín m'aguaitaba
más comprensiba que os umanos,
con a sabiduría que os umanos queresen
y asobén no tienen.

He tornato a la fin
enta la casas,
licheramén royiscas sobre os teitos,
ya canso,
zarrando a meyas os güellos
contra un sol eslanguito.
M'he alpartato y he dixato paso
a unas mullers y a uns ninos
que aprobeitaban a ultima frescor d'o día.
M'he alpartato maquinal,
dixando lo espazio nezesario,
contemplando tanimientes con cansera
a estrania forma penumbrosa d'as cosas,
o deseyo amortato d'as cosas,
y ya en a funda contemplazión
solamén m'ha sospreso,
solamén m'ha anguniato,
a boz d'un nino que ya m'eba trobato,
una boz acusatoria,
un reproche sinzero de nino:
"¡No saluda...!"

Chuan Chusé Bielsa

Debuxo de Francho Nagore

Ilustrazión de Francho Nagore
Debuxo a tinta de Francho Nagore,
incluyito en o lumero 93 d'a rebista FUELLAS,
ilustrando lo poema "No saluda".

O poema "No saluda" se publicó ya fa muito tiempo, en o lumero 93 (correspondién a chinero-febrero de 1993) d'a rebista FUELLAS, publicata por o Consello d'a Fabla Aragonesa. O poema ocupa as pachinas 28 y 29 en ixe lumero, ilustratas por Francho Nagore con dos debuxos a tinta.

Iste poema lo conzibié y escribié orichinalmén en aragonés común. Más adebán, fize una bersión d'o poema en castellano-aragonés que se publicó en a rebista CIERZO d'Andorra. Ista bersión ye la que prenió como alazet o gran cantautor andorrano Carmelo Valero Planas (residén en a Liguria italiana) ta tornar-la en una preziosisma canta que incluyó en o suyo zaguer treballo, "Sin pretensiones".

O mesmo Carmelo Valero cantó "No saluda" en o gran rezital poetico que se fizo en Andorra a primers de setiembre d'ista añada de 2009 en l'armita d'o Pilar, do rezitoron as suyas composizions os poetas andorranos, antimás d'estar un omenache a Mario Benedetti (bels rapsodas leyoron poemas d'iste autor uruguayo, entre atros Eloy Fernández Clemente). Iste rezital estió tot un esito de publico, l'armita yera a rebutir de chen y ta asabelas personas que acudiban por primera begada a ista mena de rezitals estió tot un trucazo y una agradable sospresa. En o mío caso, leyé os poemas "Almendras en a falsa", en castellano-aragonés y "San Macario de Andorra" en castellano. A bielliza armita d'o Pilar (construyita a partir d'un nuclio romanico d'o sieglo XII) an que se zelebraba l'auto se troba a os piez d'o mon San Macario, que ye tot un emblema y un orgüello ta toz os andorranos.

20 de octubre de 2009

Poesía en aragonés común

O pino oblidato

Parixe complicata la esistenzia
(¿lo ye?).
A capeza ye plena
de roídos d'o mundo.
O tiempo ye tot ocupato
y camina masiau rapido
(tic-tac, tic-tac, tictac, tac...)
entre pensamientos tresbatitos,
sin silenzios,
sin espazios.

Pero t'aspera encara
o pino oblidato,
a musica distinta.
O pino en a suya rechión
perdita d'universo,
aguaitando perén
os suyos amaus campos
d'almendreras, oliveras y disiertos.
Soledà que medita.

Ricordés o pino en o tuyo camín,
u tal vegada el te trucó
dende una calma
que ya no yera la tuya.
¡Qué canta de paz
crexió en o mundo, fresqueta,
en sentir a suya abrazada!
A capeza, os pensamientos,
se capuzoron en as auguas
d'un ibón de pureza.

¡Qué musica brollaba
ta la sete más gran!
Os camins d'a vida
se feban bien claros,
crexeban goyosos en o tuyo peito
como una sapia verda y poderosa
puyando dende mundos
que ya no ricordabas.

Bi ha remeyos senzillos, a vegadas,
ta tronadas de l'alma.
Bi ha musicas simplas y divinas
que curan con aires de silenzio,
con un amorosiar sin tiempo,
con un ritmo puro sin d'engaños,
y van aladrando luminarias con a bisa,
y danzes y frescors d'os zielos;
umilde pino que vas sanando
con carizias.

Chuan Chusé Bielsa

19 de agosto de 2009

Poesía anonima en aragonés común

Almendreras albandonatas

Almendreras albandonatas
Foto: Chuan Ch. Bielsa

Diz

Diz qu'ista tierra ye fiera.
Ixo diz o mon tallau
sin arbres, sin auguas;
tot zaborros y tierra.

Fiera ye, fiera.

Diz qu'ista tierra ye xuta,
ixo dizen os Monegros:
a sequera de contino,
entalto lo sol y siempre buena polbera.

Xuta ye, xuta.

Diz qu'ista tierra ye proba.
Ixo diz a güelleta
farta de tener por chenta punchos
y malas yerbas sin nombre.

Proba ye, proba.

Diz qu'ista tierra ye... ¡Pa qué!
Diz qu'ista tierra ye nuestra.

J. C.

• O poema Diz se publicó en a rebista FUELLAS, editata por o Consello d'a Fabla Aragonesa, en o lumero 29 de Mayo-Chunio de 1982.

29 de julio de 2009

Picasso azul

A trachedia, pintura de Picasso

O período azul de Picasso representa a emerchenzia d'o pintaire de Malaga como un chenio. Dica iste tiempo, eba estato esperimentando amplamén ta espresar a suya sensibilidá, fendo prebatinas erraticas, pintando telas más u menos realistas, pero perén sentindo una insatisfazión con una traza combenzional d'aguaitar l'arte y o mundo d'a pintura. Picasso yera un inconformista, un campasolo podérbanos dizir, y siempre yera prebando de trobar nuebos camins ta espresar o suyo rebutién mundo interior, a suya chenialidá.

Entre 1901 y 1904 Picasso pinta una serie de treballos do a color azul predomina; ixe ye o siñal más ebidén d'o tiempo conoxito como lo "período azul de Picasso". O espresionismo y o simbolismo s'achuntan aquí ta dar traslau d'un estato de mente y d'unos sentimientos que afeutan a o pintaire en ixas añadas. Ya eba marchato de Barcelona ta París ta amillorar en o suyo camín artistico, encara que ritornó asobén a o cap i casal en ixe tiempo. No yera encara famoso ni mesmo conoxito y no disposaba de guaires diners. Yera simplamén un pintaire más luitando ta ganar-se a bida, prebando d'ubrir-se un troco y un puesto en a capital parisenca en o no guaire fázil mundo de l'arte.

Pero claramén un feito clau ta el en ixa epoca, y que no bi ha duda que determinó alabez o camín que prenerba o suyo arte, estió a muerte (cometendo suizidio) d'o suyo amigo Carles Casagemas (1881-1901), artista, y que tamién eba biachato a París ta continar a suya obra. Ista muerte representó un debastador mallazo ta Picasso, que fizo que dentrase en una funda malenconía y reflesión.

Picasso pintó "A trachedia" en 1903. Ista pintura reflexa muito bien as trachicas consecuenzias d'a pobreza en una familia; muitas cosetas son aquí simbolicas, y de siguro a color azul, que en gran mida aduya a debuxar intensamén ixa sensazión miseriosa que emboira toda la eszena.

Perén me cuacó lo período azul de Picasso. Mesmo cuan yera nino asabelas begadas quedé enluzernato con ixas pinturas plenizas d'una fuerza rebutita de poder. Tamién m'ha cuacato siempre o período rosa de Picasso, posterior a l'azul. Aquí beyemos un sustanzial cambeo d'autitú debán d'a bida; a sensibilidá d'o pintaire cambea ostensiblemén y amanexe una bisión d'o mundo diferén, en do lo goyo tien tamién o suyo puesto; ye allora que podemos beyer aparixer en o mundo de l'artista arlequins, saltimbanquis... Pero ixa ya ye una atra istoria.

Chuan Chusé Bielsa

28 de junio de 2009

Fuellas altas

Fuellas altas

Fuellas altas
Creditos: © Amber No.2 / va-deam

Oras que, a begatas,
fuyen d'o tiempo,
tobamén, como fuellas
altas y bolando, eternamén bibas,
combertindo-sen en lusco
rosato, en gata adormita,
en libro amorosiato,
en flors con perfumes
de países d'amor,
en beso a la luz
y labios de chobentù,
en airera que canta
sobre árbols d'o paradiso,
en airera que ba dispertando
as auguas perditas,
as auguas d'a mar
que en o cabo d'o tiempo acubillan
o gran tresoro que buscamos,
tot ixo que aimamos y que nunca
no trobamos,
tot ixo que somos
y soniamos.

Chuan Chusé Bielsa

18 de junio de 2009

Bels poemas curtos

Casetica en o disierto

Disierto en primabera
Foto: Chuan Chusé Bielsa

Dimpués d'a plebida
en os disiertos: a frescor
d'a canta de bel paxaro.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

O silenzio d'os campos
amaga en sulcos una simién
u estrela: a paz que aimamos.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Qué irreyal agora
tot ixo que no apunta
enta lo eterno.

Chuan Chusé Bielsa

14 de junio de 2009

Os míos bersos son femeninos

Fada d'oro - Pintura a l'olio de Chuan Chusé Bielsa

Fada d'oro
Olio de Chuan Chusé Bielsa a la benda

Os míos bersos
son femeninos.
Cada parola i tien
o suyo perfume de muller.
O suyo caminar
a o largo d'o poema
ye femenino,
s'albandona en o ritmo de l'augua.

Os míos bersos
tienen os labios pintatos
y rechuman estrelas
rosatas
(en ubrirse-sen esbeilan
un rictus de frescor secsuata).

Quererban tener
gotas de seduzión en as ninetas,
as zellas enmarcando retallatas,
cadaguna d'ellas,
o coloriato zerclo d'a machia.

Buscan
unas mans con aimo
y parar a meyas
una mesa,
un mantel a cuadros,
calor y asperanzas.

Chuan Chusé Bielsa

• O poema Os míos bersos son femeninos se publicó con anterioridà en 1994 en o libro editato por Publicazions d'o Consello d'a Fabla Aragonesa que replega os treballos premiatos en o II Premio Literario "Billa de Sietemo". Ista poesía forma parti d'o treballo "A frescor en a penumbra".

12 de junio de 2009

Nau enta galacsias

Chisla d'o paradiso - Pintura de Chuan Chusé Bielsa

Chisla d'o paradiso

Pintura a l'olio de Chuan Chusé Bielsa.
Obra bendita.

Güellos en l'uniberso,
doratos, profundismos
mars d'estrelas.

Busco los tuyos güellos
con a mía nau plena
de silenzios.
He feito silenzio,
biacho en silenzio
enta galacsias d'amor claro.

Qué luen y qué zerqueta
o país mío,
en a distanzia d'a tuya ausenzia
y en a luz que suenia
en os tuyos güellos altizos,
y que en a nuei eterna
son constelazions
iluminando a mía nau
silenziosa
como un alba.

Chuan Chusé Bielsa

23 de mayo de 2009

Una fita istorica

Miembros d'a coordinadora Aragón ye trilingüe

Miembros d'a coordinadora
"Aragón ye trilingüe / Aragó és trilingüe / Aragón es trilingüe"

O suyo treballo fizo posible una manifestazión istorica

Güe se cumple una semana d'a manifestazión en fabor d'as tres luengas d'Aragón. Manifestazion, sin garra duda, istorica; por primera begada un buen puyal de ziudadanos, más de milenta, espresoron en a carrera esplizitamén a suya reibindicazión d'un Aragón do as luengas propias y os suyos fablans tiengan os dreitos que lis pertocan.

O gran esito d'a manifestazión cal atorgar-lo a la coordinadora "Aragón ye trilingüe", a o suyo gran treballo prebio de muitos meses. No ye guaire fázil arroclar a entidaz y personas probeniens de diferens orientazions de toda mena en o mundo de l'aragonés y d'o catalán d'Aragón. Iste gran merito lo tien esclusibamén a coordinadora, que prezisamén perén ha actuato con dedicazión y umildà, sin protagonismos bofos.

Muito nos calen personas, como as que son en a coordinadora (Marco Antonio Joven, Mario Sasot...), que achunten esfuerzos e ideyas en a luita por as reibindicazions lingüisticas en Aragón. Solamén d'ista traza las nuestras luengas tienen un esdebenidero, aunindo fuerzas; d'ista traza tot ye posible, tot se puede fer. Si planteyamos reibindicazions desaunitos, mesmo con una ipotetica lei de luengas, o futuro ye fosco.

Sin duda, a coordinadora ha aconseguito, a trabiés d'a manifestazión, que a soziedà aragonesa en cheneral y os politicos d'Aragón en particular paren cuenta en un tema que cal que siga resuelto d'una begada: os dreitos d'os fablans d'as luengas propias d'Aragón, o reconoximiento y a protezión d'o nuestro patrimonio lingüistico, que ye de toz sin esclusión. A situazión churidica d'as luengas bernaclas d'Aragón ye insustenible. Cal que a Constituzión, o Estatuto y, tot simplamén, os dreitos umanos sigan respetatos con a millor d'as boluntaz, con feitos.

En Aragón muitos mils de ziudadanos que charran as luengas bernaclas no tienen os dreitos lingüisticos que tien cualsiquier persona en cualsiquier atro país zibilizato. ¿Por qué iste aparén disprezio ofizial en Aragón enta o suyo patrimonio lingüistico? ¿Ye que se quiere que poquet a poquet desaparixca? ¿Ye que iste gran erenzio no ye uno d'os nuestros tresoros más grans? ¿Por qué dende as instituzions comunitarias y mesmo dende a Unesco s'insta a que se protechan istas luengas y tot y asinas en a nuestra tierra no se i fa guaire cosa por parti d'os organismos competens?

Fa bel tiempo, fer una manifestazión que reclamase os dreitos que en chustizia pertocan a os fablans, una manifestazión en traza y multitudinaria, yera una mena de suenio. Grazias a la coordinadora "Aragón trilingüe" y á chens d'Aragón que aiman as nuestras luengas ixe suenio ye estato posible, s'ha tornato en feitos concretos: una primera gran manifestazión empentata por toz. Ixe ye un camín muito bueno. Ixe ye o camín que nos cal. O camín d'a unidà, d'a dignidà y d'o entendimiento. Indo por ixe camín o futuro ye un futuro ubierto, l'asperanza una reyalidà de güe.

Una informazión más ampla sobre a manifestazión a fabor d'a igualdà d'as tres luengas puede trobar-se en o blog d'uno d'os miembros d'a coordinadora, Marco Antonio Joven:
estricalla.blogspot.com - Breu cronica d'a manifestazión por a igualdá d'as tres Luengas d'Aragón.
Tamién i trobarás binclos enta muitos meyos de comunicazión que se fizon eco d'as nuestras reibindicazions.

Chuan Chusé Bielsa

20 de mayo de 2009

Infinito inte

Inozenzia

Inozenzia
Olio de Chuan Chusé Bielsa

En reinos de falsas
viven gatas sin tiempo,
y soldaus de fantasía,
y cantas de pajàros y musìcas
d'otros mundos _coloriaus planetas_,
luminarias y estrellicas
en universos que perén sueñan.
En falsas del cielo
viven monchones que acarician
soles de tardada
a bonico, viven pagìnas
de libros que el cierzo
va pasando _manos frías_
bien rapìdo,
u cualque poeta
aturau en el tiempo
tamién _como las gatas_
va mirando mapas
de países que no esisten;
atalayas de silencio, calma
en infinito inte.

Chuan Chusé Bielsa

Infinito inte ye un poema escrito en castellano-aragonés, modalidá lingüistica propia de bellas redoladas y comarcas d'Aragón, entre atras d'Andorra-Sierra d'Arcos y de buena parti d'o Baxo Aragón Istorico.

19 de mayo de 2009

Solenco varellico

Almendrera

Almendrera
Foto: Chuan Chusé Bielsa

Solenco varellico:
pa' jabalines y pajàros
un paraíso.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Pa' tastar azul, rumero y miel:
ventanica de par en par
cara las sierras de Tergüel.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Como las oliveras
muertas, resequidas,
que en marchar el sol
aguaitan mares royiscas
cada día, asinas yo.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

¡Cómo van cáindo, a bonico,
bolismas de nieve
en tardadas de l'alma
tristachas, blanquiando caminos,
enrunando deseos y tacas!
El día se muere:
humèdo calivo
en fogaril d'albas.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Olvidau viñero,
jarmientos resecos.
Vendema el poeta
sus ugas de sueños.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

Ababoles:
barquicos royos
bandiándosen
en la mar verde,
corazones.

◊ ◊ ◊ ◊ ◊

L'aire en los disiertos:
aladro labrando
el Silencio.

Chuan Chusé Bielsa

- Correspondenzias de bellas bozes:
varello s. m. : barella (aragonés común); vallejo, vaguada (cast.).
jabalín s. m. : chabalín (aragonés común); jabalí (cast.).

13 de mayo de 2009

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón
Comboca: Aragón ye trilingüe

Manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón : Sabado 16 de mayo, 12 d'o maitín, dende a Glorieta Sasera, Zaragoza.

Manifestació per la igualtat de les tres llengües de l'Aragó : Dissabte 16 de maig, 12 del matí, des de la Glorieta Sasera, Saragossa.

Manifestación por la igualdad de las tres lenguas de Aragón : Sábado 16 de mayo, 12 de la mañana, desde la Glorieta Sasera, Zaragoza.

A manifestazión por a igualdá d'as tres luengas d'Aragón merexe una muito gran partizipiazión. Cal que toz os intresatos por o patrimonio y o ser d'Aragón i baigamos.

Porque cal que quede prou claro que os que charramos aragonés y catalán d'Aragón no somos personas de segunda categoría. Queremos espleitar d'os dreitos que cualsiquier país normal reconoxe a las suyas minorías lingüisticas. As nuestras luengas bernaclas tienen tanta dignidá como lo castellano u cualsiquier luenga en o mundo.

Cal dixar muito claro que no imos a reblar en a nuestra luita por o reconoximiento ofizial a toz os libels d'as nuestras luengas autoctonas. Os politicos d'Aragón cal que tiengan muito claro que no imos a amollar en a reibindicazión d'os dreitos que como personas y fablans nos corresponden.

Cal charrar de cutio en a nuestras luengas bernaclas, cal escribir y fer cultura toz os días con as parolas que aimamos, con as que nos han legau os nuestros agüelos. Pero tamién calen a begadas actos reibindicatibos como ista Manifestazión por a Igualdá d'as Luengas d'Aragón, combocata por "Aragón trilingüe", calen ta que no pasen más añadas inutilmén sin que os nuestros gubiernos faigan cosa por o nuestro patrimonio lingüistico, ta desichir que os dreitos d'os fablans de catalán d'Aragón y aragonés sigan reconoxitos legalmén, como ye de chustizia.

Agora ye plegato lo inte de manifestar-se, de dizir:

Prou a os suzesibos incumplimientos por parti d'o gubierno autonomo d'os suyos debers en relazión con as fablas nuestras, aragonés y catalán d'Aragón. No queremos ser engañaus más. Prou!

Prou a la indignidá. Queremos beyer cómo as nuestras luengas bernaclas son emplegatas en os meyos de comunicazión ofizials, telebisión, radio; queremos que tiengan a presenzia almenistratiba y ofizial que se merexen, queremos que os ninos tiengan dreito en todas as escuelas a aprender a luenga d'os suyos pais, a luenga propia y tradizional d'o suyo país.

Prou a una sangrán desigualdá. Queremos que os que fablan aragonés y catalán d'Aragón tiengan os dreitos que tienen as personas que charran castellano, una luenga no bernacla d'Aragón que toz nos estimamos y emplegamos, pero que no ye a unica luenga que merexe bibir. Queremos que aragonés y catalán d'Aragón tamién biban y faigan más rico lo patrimonio aragonés. Sin aragonés y catalán d'Aragón a nuestra tierra pierde o suyo ser y o suyo sentito, ye una tierra sin radizes y sin esdebenidero.

No, no queremos que as nuestras luengas se'n baigan amortando, por desiria y por fuerza, cuan bi ha soluzions que son amán en a mesa, cuan encara ye posible salbar-las. No queremos bibir sin fer baler os nuestros dreitos como personas. Prou. No nos cuaca o papel de parias en a nuestra propia tierra.

Nos manifestamos por l'aragonés, por o catalán d'Aragón, por os dreitos d'os fablans, por a salbaguarda y a promozión d'o patrimonio d'Aragón, nos manifestamos por as chenerazions y chenerazions d'aragoneses que han charrato aragonés y catalán d'Aragón y ya no son con nusatros, por a suya dignidá. Nos manifestamos por os dreitos d'os fablans autuals, que son os chitos y os depositarios d'un erenzio milenario, d'una riqueza inmensa.

Aragoneses, agora cal manifestar-se por a dignidá d'as nuestras luengas bernaclas, aragonés y catalán d'Aragón.

Aragoneses, agora cal manifestar-se ta fer baler os nuestros dreitos como aragoneses de pleno dreito.

Aragoneses, agora cal manifestar-se por una autentica democrazia, en a que toz sigamos personas, con os mesmos dreitos y obligazions.

Aragoneses, agora cal manifestar-se ta que as parolas qu'emplegamos y emplegoron os que nos han prezediu biban ta siempre, ta reibindicar a memoria y a nuestra dignidá.

Aragonesos, defensem la dignitat de les nostres llengües vernacles en perill i els drets dels seus parlants.

Aragoneses, defendamos la dignidad de nuestras lenguas vernáculas en peligro. Reclamemos las medidas necesarias para su supervivencia y normalización, además de los derechos de sus hablantes.

Chuan Chusé Bielsa

8 de mayo de 2009

Omenache a Mario Benedetti

Paisache d'o Pirineo Aragonés

Paisache d'o Pirineo Aragonés
Fotografía feita por o mío amigo
Migalánchel Martín

No rebles

No rebles, encara yes a tiempo
ta trobar lo que buscas
y empezipiar de nuebo,
adempribiar as guambras,
enrunar os miedos,
albandonar as cargas
y reprener o buelo.
No rebles, que a bida ye ixo,
seguir en o biache,
luitar por os suenios,
liberar o tiempo,
dixar enta zaga lo biello
y ubrir-se enta o zielo.
No rebles, por fabor no amolles,
anque creme o fredo,
anque a feredà dé muesos,
anque o sol s'amague
y no sofle o biento;
encara en a tuya alma
ne b'ha de fuego,
encara en o camín tuyo
ne b'ha de suenios.
Porque ye tuya a tuya bida
y tuyo ye o deseyo.
Porque bi ha encara goyo y amor,
ixo ye zierto,
porque muitas feridas
amilloran con o tiempo.
Ubrir as puertas,
ir os zerrullos escorrendo,
albandonar murallas
que ya son inútils y de chelo,
bibir a bida y azeutar o reto,
tornar a sonrisar,
asayar polidas cantas.
Que ritorne de nuebo
a confitanza.
Desplegar enta o zielo
as alas,
zelebrar a esistenzia
bolando enta lo inmenso.
No rebles, por fabor no amolles,
anque creme o fredo,
anque a feredà dé muesos,
anque o sol en o lusco se'n baiga
y no tarta o biento,
encara en a tuya alma bi ha fuego,
encara bi ha bida en os tuyos suenios.
Porque con cada alba
s'enguera un día nuebo,
porque ista ye a ora
y o millor momento.
Porque no yes solo,
porque yo te quiero.

Mario Benedetti
Traduzión feita por Chuan Chusé Bielsa

1 de mayo de 2009

O fillo bibo

Grafik Katsumi - Contemplazions

Contemplazions
Creditos: © Grafik Katsumi

O pai d'o nino muerto
fa tres días
chila roncamén, con rabia
trista.
Chila con gola funda y larga,
como lobo umano,
clamando a o fillo bibo
que li queda.
Trabesa las carreras
d'o chiquet rabal en ziga-zagas
con pasos amplos que resuenan
en o esprito.
Ya fa tiempo que as escuelas
son trancatas.
Ya no se beyen ninos.
As dos. As familias
minchan chuntas en as guarnitas mesas.
Como un componén más, o chilo
azetamén escarnezito:
¡OOEE...! ¡EEEEEEE...!
Tornando y ritornando
por as mesmas carreras
asinas clama o pai
a o fillo encara bibo.
Crema en l'ambién o sol d'a ora
familiar en calma. Incompasibo.
Solitarios esclatan os reclamos
en as parez linialmén blancas.
Silenzio de flamas suspendito.
¡EEEEEEEEEE...!
Aspramén debanta o pai os brazos
d'as entrañas
clamando a o fillo que li queda,
que... seguirá chugando espisguardato
en bel cantón d'o tiempo d'a nineza,
clamando... sin saper-lo a o fillo muerto,
que seguirá chugando ya ta siempre
en un amplismo orizón de bida eterna.

Chuan Chusé Bielsa

Nota.- Poema orichinal en aragonés. Fue publicato con anterioridà en 1990 (ya fa tarcual de tiempo...) en "Antolochía", libret que replega una chiqueta parti d'a mía poesía. Fue editato por l'Asoziazión L'Albada de l'Almunia de Doña Godina y a maquetazión fue feita por Edizions de l'Astral.

28 de abril de 2009

Bendito lo paradiso

Camín

Dimpués d'as plebidas. Camín.
Fotografía: Chuan Ch. Bielsa

Benditos os sers que abitan
o paradiso.
Que ya han dixato
a muerte dezaga en os infiernos,
en unibersos que perén ploran, tristos.

Benditos os sers
que ya han albandonato
toz os paisaches feitos de sangre,
todas as mentiras feitas de carne.

Benditos sigan os sers inmaculatos
que aguaitan orizons en paz,
eternos,
con barellas do siempre l'aire
canta orazions en silenzio,
do perén a luz amorosea.

Benditos, benditos sigan
os que han dixato ya ta siempre
falsas endrezeras,
falsos amors, clarors falsas,
amistanzas de beire, rosas muertas,
árbols con fruitas de glarimas,
cullitas de punchas, plebidas de piedra,
besos feitos d'espatas.

Benditos os sers
que ya han dixato dezaga
todas as mentiras, as dolors sin mida
de planetas que creman en fuegos
que no aturan, que han dixato
asperanzas que perén defraudan,
goyos que matan, plazers que son chelos
que nunca no regalan.

Benditos os sers buenos
que sólo biben ya
en lo que ye más alto,
en lo que ye más noble,
do sólo Dios alienta y aima,
benditos sigan ta siempre
os que ya sólo caminan
do sólo a bida crexe,
do sólo a berdà santa
esiste, amors sinzers en gloria:
paradiso.

Chuan Chusé Bielsa

22 de abril de 2009

As piramides de Gizeh, en Echipto

As piramides de Gizeh, en Echipto

As piramides de Keops, Kefrén y Mizerino
Plana rocosa de Gizeh (Echipto)

Biachar a Echipto... Ye sufizién con dizir "Echipto" ta que a nuestra imachinazión empezipie a bolar, marabillata: Karnak, Abu Simbel, Memphis, as piramides...

Echipto lo tien tot ta satisfer o nuestro deseyo de polideza, misterio, espiritualidà, fantasía...

En ista enchaquia imos a fablar d'as piramides de Gizeh (u Guiza).

En l'año 2613 antis de Cristo, empezipia la IV dinastía en Echipto con o reinato d'Esnofru. A bida d'iste estraordinario faraón estió marcata por una delera sin fin por millorar a teunica en a construzión de piramides. Remató l'altera y esbelta piramide de Meidum, empezipiata por su pai, y más enta debán, dica la suya muerte, fue debantando en Dashur a piramide romboidal u inclinata y más tardi, a no guaire distanzia d'ella, a clamata piramide roya, do quedó materializata por primera begada una "piramide perfeuta" de parez lisas, superando as erradas que s'eban feito en a piramide romboidal.

Keops, tamién conoxito como Khufu en echipzio, fue fillo d'Esnofru y tenió por ochetibo lebar a la masima perfezión l'arte en a construzión de piramides, promobendo lo debantamiento d'a suya "casa d'eternidà" en o saso u meseta rocosa de Gizeh. A suya piramide ye conoxita como "a gran piramide" y ye estato lo molimento más alto d'o mundo dica calendatas reziens, estando a unica d'as antigas siete marabillas d'o mundo en aber plegato dica nusatros.

Ta os antigos echipzios, y d'alcuerdo con a suya bielliza relichión, a piramide yera una "maquina de resurrezión" ta o faraón, a cual conserbaba o cuerpo-simién d'iste rei-dios y lo lanzaba a un biache cosmico enta las estrelas inmortals d'o firmamento, enta o puesto zeleste do bibiban os dioses. Dende allá, o faraón beilarba por o porbenir d'o suyo pueblo, agradexendo-li perén o suyo granizo esfuerzo en a construzión d'o suyo puesto de reposo eterno. Dende os zielos beilarba ta que Maat (a chustizia y l'orden) reinase en o mundo.

Como han podito demostrar fefazienmén os echiptologos, estioron sobre tot echipzios, y no esclabos estranchers, os que debantoron as piramides, aprobeitando-se os períodos en os que os labradors y treballadors no podeban fer fainas en as tierras, a causa d'as crexitas que s'orichinan cada añada en a bal d'o Nilo.

Dimpués de Keops (Khufu en echipzio), o suyo fillo, Kefrén, debantó tamién a suya piramide en o saso de Gizeh, que de forma entibocata asobén se considera en una primera güellada por parti d'os turistas como a "gran piramide", por estar debantata en un terreno más capitero en a planeta, y por conserbar encara intauto en alto o suyo rebestimiento de piedra caliza. A os piez d'a piramide de Kefrén se troba, machestuosa a trabiés de toz os sieglos, a bien conoxita Esfinche, cusirando y protechendo a necropolis.

Y ya ta rematar, Mizerino, fillo de Kefrén, tamién dixó lo suyo legato en o saso de Guiza, debantando a suya piramide, ista begada más chiqueta y "modesta" que a d'os suyos predezesors, a o canto d'as piramides correspondiens a las d'as suyas mullers.

Napoleón Bonaparte quedó enluzernato debán d'a presenzia d'as piramides de Gizeh. Y lo mesmo puede dizir-se de cualsiquier persona que las aguaita. Un punchazo interior parixe trespasar a o biachero cuan debanta la güellada entalto en a meseta de Gizeh, marabillato por o inimachinable esfuerzo e inchenio de barias chenerazions d'echipzios, y arrapato debán d'a potén fuerza espiritual que rechuman istas construzions chigans, as piramides d'Echipto, que onran a os ombres d'a biella patria d'o Nilo que as debantoron y a tot o chenero umano.

Chuan Chusé Bielsa

12 de abril de 2009

Muller d'amor

Pintura a l'olio de Chuan Chusé Bielsa

Pintura a l'olio
de Chuan Chusé Bielsa

Muller bonica eternamén,
feita sólo d'amor,
abitán d'un país
an a bida nunca
no ye destruyita,
sin d'engaño en as luzes.

Muller d'o país
de toz os goyos,
de roseras y perfumes
en o chardín sin fin,
d'o país an l'inozenzia
amorosea luminosa
sobre as almas,
poderosa.

Dibina ta siempre,
ausén de toz os tiempos
feitos de roca tallata
y sangrán, de negrors,
que nunca has dato ni darás
ninos ni chitos
a lo forno d'as guambras.
Muller nuestra creyadora
sólo de paz sin mirallos,
muller güellando
perén enta lo país más alto,
perén enta nusatros,
alexata d'as bofas asperanzas
de todas as Tierras,
sacra,
perén en buelo, perén altera,
perén en biache enta os eternos
corazons d'o puro amor,
enta estrelas y unibersos
que cosa no conoxen d'a dolor,
dillá de toz os mundos
que furos creman y s'amortan.

Muller, fuen eterna
de parolas frescas,
augua ta la nuestra sete fonda
d'infinito, augua no tacata
por sangres u tristuras,
augua brollando
dende a mesma biba roca
d'un misterio que ye amando.

Muller que eternamén esistes
ta ofrir a tuya compasión,
paisaches amatos,
campos bien labratos,
y sulcos de zielo
y plebias de gotas
que son labios besando,
radiz de naximientos,
y cullitas de luz
que nunca no rematan,
silenzios rezando,
a fruita que mincha l'alma.

Muller que yes en o más alto,
zierzo puro que perén se banta
enta lo zielo
d'os nuestros corazons,
lusco santo
y alba nuestra ta cutio,
perén esistindo
en orazión,
medolla d'a mesma eternidà,
sagrato paradiso
de l'amor.

Chuan Chusé Bielsa

23 de marzo de 2009

Inazio Almudébar, escritor en aragonés

Mans de biella

Mans de biella
© Fotografía: periodistadigital.com

Siñá Chuana

Siñá Chuana yera proba, en o sentiu que iste mundo materialista entiende por tal. Teneba a suya caseta, con o cantaral en o patio como una capilleta de piedra picada, do culliban un cantaro y una boteja. ¡Qué fresca s'alzaba l'augua en o rallo! Iste sudaba por os poros d'o bardo, que en contino esbafe la refricheraba. ¡Qué bien se trobaba o cantaro en o cantaral! Igual que a campana en o campanal. Igual que l'agüeleta en a suya caseta. ¡Con qué ternura meteba un paño debaxo d'o culo d'o cantaro y escobaba con amorosidá as zenisas d'o fogaril!

Paraba o fuego con cuatro branquetas, chusto as que menestaba pa bullir o chicote puchero de loza de Bandaliés. Allora escusaban enerchía, no como agora que s'abienta a capazos.

Teneba una silleta d'ilesia que antiparti de reclinatorio en misa y en a nobena, la lebaba t'os carasols p'asentar-se a charrar con atras biellas y calentar-se con as rayadas d'o sol.

Con poquez posibles bibiba feliz a la suya manera. Pero teneba una riqueza que se ba esbentando d'os umanos: a ternura, l'amorosidá. Tot lo que tocaba lo feba con ternura, tot aquer con qui en teneba de roze lo trataba con amorosidá. Si se caeba una crosta de pan, la reculliba y la besaba. O gato aparaba as morisquetas d'a dueña y a calor d'as suyas aldas, si no luziba o sol u yera apagau o fogar.

Yo, que teneba zinco añetes, le lebaba bella col y ascape atizaba o calibo y chitaba branquetas y a millor toza pa que me calentase. Lugo paraba augua rica y me daba una pasta pa chintar-la mullada en era. En casa nuestra en bi eba de millors lamins pero no me sapeban tan buenos. Os duelos con pan son menos, pero lo pan con ternura sape más bueno anque siga seco.

Una begata yéranos bels ninos martiruziando a un michiner, nos bie y con ternura nos dizié: ¡no tiengaz tan mala entraña! Me dentré bergüeña y no he ritornau a tratar mal a dengún gato. Un diya nos beyé fumar petiquera y en cuenta de izir: ¡mía que lo boi a charrar!, dizié: ¡no sigaz fumarretas, que se tos alcorzarán os medros!

Un diya, mirando por a finestra trasera, la bie rezar en a puerta d'o fosal biello, do ya no s'enterraba a naide; dende allora la espiaba pa beyer-la rezar. Me paizeba un ligallo entre os lexanos antiagüelos, os agüelos y os presentes. Siñá Chuana aconsiguié trespasar-me bella miqueta de ternura. D'ista cuasi no en queda; cuan un traste (nebera, auto, etz.) se torna fuera de moda, s'abienta como s'abienta enerchía y, o que ye pior, como s'abienta a fer puñetas a l'ome d'o que ya no podemos sacar probeito, u a la muller cuyo berano u agüerro ye cambeau por una nueba primabera.

Por istas cosetas yo conserbo o cantaral de casa nuestra, uno d'os cantaros y un rallo.

© Inazio Almudébar
d'o libro Beyendo chirar o sol
© Consello d'a Fabla Aragonesa

5 de marzo de 2009

An l'amor no muere

O camín d'as estrelas - Pintura de Chuan Chusé Bielsa

O camín d'as estrelas
Pintura a l'olio de Chuan Chusé Bielsa

Tot amor ye ta siempre,
tot amor perén ye bibindo
en un Amor eterno.

Amor mío, amor mío, te beigo
en orizons, en zielos,
sobre os sagratos mons,
en l'alto espazio
an brila
una luz allena a o tiempo,
sobre as tierras que amemos aquí
una begada, entrelazatos.

Tot amor ye ta siempre,
tot amor perén ye amando.
Tot amor ye parti
d'un Amor zanzero.

Amor mío, amor mío,
si tu quiers, podemos agora
biachar enta o infinito,
podemos, eternamén,
contemplar toz os suenios.

Amor mío,
beigo agora os tuyos güellos,
y cómo ban desfendo a rosada
d'a güellada mía,
beigo a tuya alba
sobre o mío
planeta sin luz,
espligos azuls naxendo
sobre os campos en guambra,
y crexen en l'aire d'o día
perfumes d'o zielo.

Amor mío,
acullo en un inte as femeninas
carizias d'as tuyas estrelas,
y sé, sé bien agora
que en unibersos de misterios
esisten paradisos.

Amor mío, amor mío, beigo
los chardins tuyos
a o canto d'una casa eterna,
y os bonicos
paisaches inmensos
an bibe a pura libertà,
amor mío, amor mío,
an bibir ta siempre,
an l'amor no muere.

Chuan Chusé Bielsa

3 de marzo de 2009

Amaus disiertos

Disiertos d'Aragón - Chuan Ch. Bielsa

Disiertos d'Aragón
Fotografía de Chuan Chusé Bielsa

Morindo, o mío can banta
os güellos, con esfuerzo,
ta poder beyer,
por ultima begada,
amaus disiertos.

Chuan Chusé Bielsa

28 de febrero de 2009

A poesía danza

Pintura de Chuan Chusé Bielsa

Jarmientos
Pintura a l'olio de Chuan Chusé Bielsa

A poesía danza y danza
y busca lo internamén poliu,
zentros d'amor.

A poesía danza y danza,
se banta en luz
y en orazión,
s'interna en o corazón de toda cosa
y reculle a suya miel d'eternidà,
fendo probisión de tot ixo que nunca
no s'amorta,
ta cuan siga tiempo de biachar
y dixar ista Tierra ya ta cutio,
cuan ya aquí nunca más aguaitemos una rosa,
ni más albas ni colors amigas.
A poesía se banta en danze, bictoriosa,
sobre o chelo que regala,
sobre l'airera que marcha,
sobre todas as oras
que se fizon pitanzas.

A poesía danza y danza
y banta entalto
os suyos güellos,
enta l'azul d'os zielos,
enamorata,
y en danzar ba prenunziando
una parola libre y funda,
como simién de luminarias
dillá d'o tiempo y d'os espazios,
que naxe y crexe y creya
un uniberso, una casa gran ta l'alma,
un alba en o Silenzio,
rosas sin tristura,
tiempo eterno.

Chuan Chusé Bielsa

16 de febrero de 2009

Toz os sers

Toz os sers

Dios ama a toz os sers
Fotografía: Chuan Chusé Bielsa

Amo a un dios que ama
a toz os sers.
Amo a un dios
de compasión.
Amo a compasión.

Amo a un dios que ama
a toz os sers,
que tamién aculle como fillos
a toz os animals,
mesmo a os más chicoz.
Talmén isto pueda ofender-te
pero ixo ye o que creigo,
miento muito mal.

Toda la dolor infinita
en iste mundo
ye un angunioso, terrible misterio,
pero tot y asinas
creigo en un dios de redenzión,
d'amor inabastable.

Creigo y me cal creyer;
a mía bida no tien dengún sentito
sin camins enta orizons
d'asperanza, gloriosos paisaches
de Paradiso.

Pued'estar siga una buena cosa
leyer, en bellas ocasions,
libros sagratos.
Pero Dios ye perén fablando
con a luminaria d'o esprito,
contestando orazions,
escribindo Parolas
en o libro sagrato d'os nuestros corazons.

Dios ye compasión
y ye perdón. Dios ama
a toz os sers.
Dios ha parato ta toz els,
ta toz nusatros,
os campos d'amor
d'o Paradiso.

Chuan Chusé Bielsa

21 de enero de 2009

L'Algarbe. Plachas d'oro.

L'Algarbe

Costa de l'Algarbe, en Portugal

Cuan yera nino, teneba o costumbre d'escribir a las embaxadas estrancheras en Madrid con a fin de solizitar guidas y mapas sobre os suyos respeutibos países. Ya allora me cuacaban asabelo a cheografía y os biaches (anque solamén os fese con a imachinazión), y aprendié un puyal de cosas con os manuals y libros de toda mena que me nimbioron.

A embaxada de Portugal, concretamén, estió muito bogal en os suyos imbíos. Rezebié antolochías de literatura, una d'as alfayas d'o portugués, "Os Lusíadas" de Luís de Camões, y esplendidas guidas turisticas sobre bellas rechions de Portugal.

Fueras d'as obras literarias, o que más goyo me fizo de tot o que rezebié estió una guida sobre l'Algarbe, con sobrebuenas fotografías a toda color. Me remero de cómo, a begadas, me quedaba literalmén con a boca ubierta contemplando plachas de paradiso propias d'un país de falordia. Plachas y calas polidismas, con rochas doratas u anaranchatas estendillatas por l'arena amariella y pura, como si esen estatas dixatas allá por bel chigán agraziato con o don d'a poesía. Plachas que durante o día yeran d'oro mazizo y que en benir o lusco cambeaban machicamén ta serbir de zeprén a las más esquisitas contemplazions: agora yeran plachas royencas, agora yeran plachas empurpuratas, os zinglos y rochas de bino yeran allá paratos ta ser abitatos por os suenios d'a sagrata fantasía.

En l'Algarbe Portugal y a mar se tornan poesía. Bendita siga ista tierra an tot parixe acullir a luminaria d'un oro magnifico y espiritual, an l'Atlantico achunta en armonía y encantamiento Mediterranios e Indicos, Caribes y Brasils. No ye pas casualidà que no guaire luen d'ista atra Fisterra que ye o Cabo de São Vicente, en Sagres, Enrique o Nabegán fundase en o sieglo XV a suya bien conoxita escuela de nabegazión con a ideya d'esplorar toda la costa oczidental d'Africa. Ixa fabulosa interpresa metió los alazez ta la futura espansión de Portugal por tot o mundo, dende Guinea dica la China, dende as islas de Cabo Verde dica o Brasil. Yera o tiempo en que a lingua franca de tot l'ozeano Indico yera o portugués.

Encara conserbo los libros que me nimbió a embaxada de Portugal. D'a preziosa antolochía literaria "A terra e o homem" de David Mourão-Ferreira, he sacau istos bersos d'o poeta de l'Algarbe João Lúcio:

Ó meu ardente Algarve impressionista e mole (...)

Para te adormecer, Deus pôs-te perto o mar,
E, para fecundar a tua fantasia,
No vasto palco azul, erguido nos espaços,
Fez mais belo p'ra ti o drama em oiro - o Dia

Chuan Chusé Bielsa

Costa de l'Algarbe

He replegato bels binclos sobre l'Algarbe en castellano y inglés; puede estar que faigan onra. En son istos :

 

7 de enero de 2009

Creigo

Creigo en poesías amagatas en a mar d'a fantasía

Creigo en barellas solitarias,
creigo en mases escachatos,
creigo en sasos perditos,
en disiertos, en camins
oblidatos.

Creigo en colors, en cantas,
en danzes sobre tristuras.
Creigo en poesías amagatas
en a mar d'a fantasía,
en países dillá d'ista Tierra,
creigo en orazions desconoxitas,
creigo en zielos ta soniar,
en mundos d'amor
que bien poderban aber esistito.

Creigo en orizons,
en sierras azuls debuxando-se,
luen,
sobre o mesmo paradiso
de l'asperanza.

Creigo en flors, en paxaros
feitos sólo de suenios,
creigo en bisas sobre trigos,
en carizias y plebias sobre yermos,
creigo en árbols meditando,
creigo en libros de silenzio
que dengún no leye,
creigo en relichions
en as que dengún no creye,
creigo en amors perdonando.

Creigo en luscos,
creigo en albas,
creigo en boiras que chugan
con rayadas d'oro,
creigo en sols, en luminarias
bantando-se sobre o imposible.
Creigo en una gran luz de compasión
sobre unibersos interiors,
creigo en un esprito
feito de paz y libre.
Creigo en o infinito
corazón.

Chuan Chusé Bielsa

5 de enero de 2009

Poesía en aragonés cheso

Nuei de Reis

A nuei de Reis
ye a nuei d'a ilusión ta os ninos

Ya i plegan, ya i plegan

S'ha chelau l'agua de lo río,
s'han chelau los paxaricos,
calaus en los capirons
s'achuntaban fendo nido.
Fumían las chamineras
entre tellaus blanquiñosos
de nieu, que tapa gateras
impliendo de bolisas los suleros.
Ye la vispra de reyes.
A un mocé li s'encandilan
los güellos, acucutando
dezaga de la finiestra.
Li conté un cuento l'agüelo,
que querría asegurarse
si ye mentira u ye cierto.

No ye mentira. Ya i plegan
por la carrera la Virgen,
ven montaus en tres potrancos.
Lo más viello ve primero,
leva un mantón colorau,
las barbas como los copos,
cuasi hasta metá lo peito.

Más ta zaga otro más choven,
azul leva lo mantón,
las barbas como milloca,
los güellos como un betiello.
Lo de la coda ye negro,
que paiz que s'ha estregau
con un tizón de lo fuego.
Una miqueta ta zaga
caminan en riatera
bella ventena de mozos
con machos, burros y tiedas.
Las cabazas y los oncinos
cluxen, plenos de chuguetes,
cuasi rozando los bolos,
cuando pasan por la glera...

7 de Diciembre de 1965

Anonimo cheso
Poesía replegata por Inazio Almudébar.
Publicata en a rebista Fuellas, lumero 33
de chinero-febrero de 1983.